Zoeken in het kadaster

Het kadaster is aan het begin van de 19^de eeuw ingesteld door keizer Napoleon. Om op een goede manier belasting te kunnen heffen op onroerend goed (grond en gebouwen), moest vastgelegd worden van wie welk stuk grond en gebouw was en wie de gebruikers waren. Daarvoor moest heel Nederland opgemeten en in kaart gebracht worden. Dat kostte zoveel tijd, dat het pas op 1 oktober 1832 voltooid was. De registratie van grond, gebouwen, eigenaren en gebruikers wordt sinds die tijd verricht door de Dienst voor het kadaster en de openbare registers, kortweg ´Het Kadaster´. 

Het kadaster is een omvangrijke administratie waarvan op verschillende plekken stukken terug te vinden zijn: Het Kadaster

• bij Het Utrechts Archief (voor Weesp: het Noord-Hollands Archief), waar de historische archieven van Het Kadaster worden bewaard
• bij de aangesloten gemeenten, die afschriften van de registers in hun bezit hebben.
• bij het RHC Vecht en Venen
• bij waterschappen, die het kadaster gebruiken als grondslag voor het heffen van polderlasten

Kadasteronderzoek begint altijd met een kadasternummer. Iedere gemeente is ingedeeld in secties (A,B,C… etc) en binnen ieder sectie heeft ieder perceel heeft een uniek nummer, dat bestaat uit een sectieletter en een perceelnummer, bijvoorbeeld B124. 

Een kadasternummer verandert zodra er iets aan de omvang of het gebruik van het perceel wijzigt

(bijvoorbeeld een uitbreiding van het perceel of een scheiding). Het perceel krijgt dan een nieuw nummer en het oude kadasternummer vervalt. 

Als er uitsluitend iets aan het  betreffende huis gewijzigd wordt (maar de omvang van het perceel blijft ongewijzigd), dan blijft het kadasternummer in beginsel ongewijzigd. 

Het huidige kadasternummer van een perceel is te vinden in een koopakte of in een aanslag van onroerend goedbelasting. Recente informatie over kadastrale nummers is (tegen betaling) op te vragen bij Het Kadaster. (Gedeeltelijk) gratis websites als Planviewer of Kadastrale kaart bieden ook mogelijkheden om kadasternummers te achterhalen. Deze laatste websites zijn echter niet officieel aan Het Kadaster aan gelieerd!

Voor het opzoeken van een kadasternummer kan gebruik worden gemaakt van een kadasterkaart. De oudste kadasterkaarten van 1832 heten de minuutplans. Omdat het zo lang duurde om alles in te meten, geven de minuutplans de kadastrale situatie weer over de periode ca. 1810-1830. Het kan dus zijn dat de situatie in 1832 alweer gewijzigd was. 

Een verzamelplan geeft een overzicht van de indeling van de gemeente in kadastrale secties. Daarnaast zijn er ook per sectie kaarten gemaakt, waarop de exacte percelen binnen de sectie zijn ingetekend. In ieder perceel is het betreffende nummer aangegeven. Samen met de betreffende sectieletter vormt dit het kadasternummer. Minuutplans zijn vaak te vinden bij de archiefdienst, maar scans van alle minuutplans uit 1832 van heel Nederland zijn ook centraal te vinden in de beeldbank van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.

Als gevolg van een herwaardering van de grondbelasting tussen 1882 en 1889 werden voor heel Nederland nieuwe  kaarten  gemaakt.  Duplicaten  van  die  kaarten,  die  in  het  bezit  waren  van gemeenten,  werden  over  een  periode  van  circa  20  jaar  bijgewerkt  (geradeerd);  als gevolg daarvan zijn zulke kaarten soms lastig te dateren.

Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels (OAT) en Suppletoir Aanwijzende Tafels (SAT)

De beschrijving van de percelen die op de minuutplans zijn ingetekend, zijn te vinden in de zogenaamde Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels (OAT). In de OAT wordt onder meer vermeld wie de eigenaar van elk perceel was en hierin zijn ook gegevens over de grootte en aard van het perceel te vinden. De OAT is geordend op kadastraal perceelnummer. 

Scans van de OAT’s van heel Nederland zijn te vinden in de beeldbank van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (Zoekterm: kadast*, vervolgens filteren op betreffende gemeente).

De OAT mocht niet veranderd worden en deze geeft dus een ‘bevroren’ beeld van de aanvangssituatie van de kadastrale opmetingen. Wijzigingen in de gegevens werden geboekt in Suppletoire Aanwijzende Tafel (SAT). Vanaf 1844 werden eigendomsveranderingen in Register 71 aangegeven. Alleen de splitsing en samenvoeging van percelen werd nog tot 1863 vastgelegd in de SAT.

Van sommige gemeenten in het werkgebied van het RHC Vecht en Venen zijn de OAT’s met de bijbehorende minuutplans in druk uitgegeven in de zogenaamde Kadastrale Atlassen. Deze zijn te vinden in de bibliotheek van het RHC Vecht en Venen. 

De gegevens uit de OAT’s van 1832 zijn door de Stichting Kadastrale Atlas Utrecht ook verwerkt in de een kaartapplicatie op de website.

Perceelsgewijze leggers

Het belangrijkste bestanddeel van de kadasteradministratie is de zogenaamde perceelsgewijze legger. Deze naam is verwarrend, omdat deze leggers niet per perceel, maar per eigenaar gerangschikt zijn. Elke eigenaar heeft een eigen bladzijde (legger), met een zogenaamde artikelnummer. Dit nummer is een intern nummer, dat u doorgaans niet kent als u met uw onderzoek begint. 

In dit register staan de percelen vermeld die een persoon in een kadastrale gemeente in eigendom. Elk perceelnummer heeft een eigen volgnummer. Per perceel wordt onder meer de oppervlakte en de belastbare opbrengst vermeld, maar ook van wie (dwz van welk artikelnummer) de eigenaar het eigendom heeft verworven en aan wie het is overgedragen. 

Het kadastraal nummer staat in de kolommen 3 en 4 (sectie en nr.). In kolom 7 staat het grondgebruik aangegeven, bijv. een weiland, een huis met erf, of een sloot. Voor historisch onderzoek van een perceel zijn vooral de kolommen vanaf nr. 13, de veranderingen, belangrijk. De eerste van deze kolommen geeft het dienstjaar (dj) waarin een verandering in de legger is ingeschreven (vaak is dat een jaar later dan de daadwerkelijke wijziging!). Daarachter staat het soort verandering. 

Twee veel  voorkomende veranderingen zijn: 

"Scheiding": het perceel wordt gesplitst in twee of meer stukken, die elk een nieuw kadastraal nummer krijgen.  "Samenvoeging": twee of meer kadastrale stukken grond worden samen één, en krijgen dan een nieuw nummer. 

In de laatste twee kolommen, "waar overgebracht", staat dan waar die nieuwe percelen verder te vinden zijn. Verwezen wordt naar het artikelnummer en het volgnummer binnen dat artikel. Op deze manier is de geschiedenis van een perceel geheel te volgen. Overigens biedt ook het register no. 71 de mogelijkheid een reeks opeenvolgende perceelseigenaren te achterhalen. 

Een deel van de perceelsgewijze leggers van de gemeente Wilnis is raadpleegbaar via de website van het RHC Vecht en Venen. Dit betreft de leggers van de voormalige gemeente Oudhuizen (sectie D), over de periode 1832-ca. 1940.

Register No. 71

Als het kadasternummer bekend is, vormt Register No. 71 een handige toegang op de perceelsgewijze legger. Per perceelnummer geeft dit register een overzicht van de diverse artikelnummers (die verwijzen naar eigenaren) die aan de perceelnummer verbonden zijn. 

Bovenaan de pagina staat de gemeente en de sectie weergegeven. In kolom 1. worden de perceelnummers weergegeven. In kolom 4. staan de artikelnummers genoteerd die betrekking hebben op dit perceel.   Vaak is in kolom 4. ook een verwijzing te vinden naar het nieuwe kadasternummer als een wijziging heeft plaatsgevonden. Het oude kadasternummer is dan doorgestreept en het nieuwe nummer is achter de artikelen weergegeven. Bijv. met de toevoeging ‘Later 2347’. In dat geval is 2347 geen artikelnummer, maar het nieuwe perceelnummer binnen de betreffende sectie. 

Andersom werkte het ook. In kolom 5. worden namelijk vaak de oude perceelnummers vermeld, van waaruit een perceel is ontstaan (bijv. omdat ooit twee delen zijn samengevoegd). Dit vergemakkelijkt het terugzoeken in de tijd. Helaas is deze kolom nogal eens leeg gelaten. 

Doorgaans zijn er twee of drie van die Registers 71, die de hele periode 1844-1987/1988 beslaan. Voor recentere kadastrale informatie kunt u terecht bij het Kadaster www.kadaster.nl. 

Alfabetische naamlijst op de perceelsgewijze legger (Register No. 85)

De eerste kadastrale leggers waren gebaseerd op de OAT en zijn daarom aangelegd in alfabetische volgorde van de namen van de eigenaars. In de perceelsgewijze legger kreeg iedere nieuwe eigenaar een volgend artikelnummer toegewezen. Om het terugzoeken van eigenaren te vergemakkelijken, is in 1864 de alfabetische naamlijst ingevoerd, die verwijst van de naam van een eigenaar naar de bijbehorende artikelnummers.  Als de naam van een eigenaar van een perceel bekend is, kan dit register dus ook gebruikt worden om snel te zoeken. Overigens bevatten de perceelsgewijze leggers zelf soms ook een naamindex.

De alfabetische naamlijst is in 1929 afgeschaft. Hiervoor in de plaats kwam de algemene naamwijzer: een index op de kadastrale leggers van alle kadastrale gemeenten binnen de Bewaring, het werkgebied van het Kadaster kantoor. 

(De onderstaande boeken zijn in te zien op de studiezaal van het RHC Vecht en Venen in Breukelen)

• Aan de slag in de kadastrale archieven : een handleiding voor de particuliere onderzoeker / Dienst voor het kadaster en de openbare registers. – Den Haag: OBT B.V., 2014
• De Bilt in 1832 : Grondgebruik en eigendom / Stichting Kadastrale atlas provincie Utrecht. - Laren, 1999 - Huizen vol historie : Gids voor huizenonderzoek in de provincie Utrecht. - Utrecht: Het Utrechts Archief, 1998
• Kadastergids : Gids voor raadpleging van hypothecaire en kadastrale archieven uit de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw / Keverling Buisman, F. en E. Muller. – Den Haag, Rijksarchiefdienst, 1979
• Loenen in 1832 : Grondgebruik en eigendom / Stichting Kadastrale atlas provincie Utrecht. - Laren, 2000
• Op zoek naar huis, straat of buurt : Handleiding voor historisch huizenonderzoek / Wiel, Kees van der. – Hilversum: Verloren, 2000. – ISBN 90-6550-629-2
• Open Kaart: een informatief boekje over het Kadaster en Openbare Registers. – Den Haag: Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, 1975

Nuttige websites

• kadaster.nl – Officiële website van Het Kadaster
• topotijdreis.nl – Historische kaarten en luchtfoto’s van heel Nederland. Officiële site van het Kadaster.
• beeldbank.cultureelerfgoed.nl - Scans van minuutplans en OAT’s van heel Nederland (1832).
• hisgis.nl - Historisch grondbezit in de provincie Utrecht met de minuutplans en OAT’s 1832 als basis. (provincie Utrecht aanklikken op kaart van Nederland) invroegertijd.nl - (kadastrale) gemeenten uit de Gemeente Atlas van Jacob Kuyper 1866-1870.