De Bilt en Bilthoven beklad
In het vorige artikel van deze serie werd al kort aangegeven dat een dagboek een bron is die erg voor zich spreekt. Door het lezen van een dagboek uit bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog, krijgt men namelijk al snel een duidelijk beeld van hoe het leven er voor die persoon uitzag. Dagboeken zijn vaak niet geschreven voor publicatie, maar puur voor persoonlijke doeleinden. Juist daardoor bevatten deze bronnen vaak waardevolle historische informatie, zo ook het dagboek van mevrouw Van Bodegraven uit De Bilt. In haar dagboek schrijft zij meerdere keren over de slogan ‘V = Victorie’.
Het begon nog redelijk onschuldig. In het voorjaar van 1941 riep premier Winston Churchill van Groot-Brittannië op om de letter V for Victory op muren te kalken als protest tegen de Duitse bezetting. Vanwege het succes van deze actie kwam Joseph Goebbels, de Duitse minister van Volksvoorlichting en Propaganda, met een tegenactie. Hij bedacht de slogan 'V = victorie, want Duitschland wint voor Europa op alle fronten!'. Op 18 juli 1941, precies om middernacht, ging de Duitse actie van start. Nederland werd overspoeld met posters, spandoeken en banieren waar deze leus opstond. In De Bilt vond de actie een nacht later plaats.
Mevrouw Van Bodegraven van de boekhandel annex drukkerij op Dorpsstraat vanouds Steenstraat nr. 33, schrijft in haar dagboek op 20 juli: “Vannacht schijnt alles druk in de weer geweest te zijn met V en VV overal op de weg te verspreiden en op alles waar maar met krijt op geteekend kon worden. Ook zijn alle wegen met opschriften V en VV’s beklad. Wat het beteekend weet je zeker wel, zoo niet dan zal ik het je wel vertellen, als het zoover is, als je dit te leezen krijgt. Vanmiddag zijn Pa en ik naar Driebergen geweest. [..] Ook daar was alles vol V en VV’s.”1
De letters VV die nacht verwezen waarschijnlijk naar het W-teken van de Wehrmacht. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie heeft namelijk een pamflet in zijn collectie met de volgende tekst: ‘V = Victorie, W = Weermacht van Duitschland die strijdt voor een vrij Europa!’.2
Het bleef niet bij deze ene keer. Op 30 juli vertelde de eerste klant in de winkel van die morgen “dat onze straat voor het huis zoo mooi beschilderd was. De werkloze NSB club had met grote witte letters er op gezet V=Victori op het Bolsjewisme. Zoo heeft elke straat waar gelegenheid was een ander opschrift met grote witte letters van verf. Wij zullen het maar als reclame nemen. Onwillekeurig zeggen ze: je moet eens gaan kijken bij Van Bodegraven. Wat toch minderwaardig hè.”3
Afbeelding 1: Het opschrift voor het huis van de familie Cats, RHCVV, fotocollectie gemeente De Bilt.
In de Sweelincklaan 89 ontaardde de V-actie een maand later in regelrechte intimidatie van de Joodse bewoners. Voor de woning van de familie Cats werden de letters V.V.V.V.J. op straat gekalkt vergezeld van een groot nazisymbool, het hakenkruis. De precieze betekenis wordt niet vermeld, maar vermoed wordt dat het iets in de trant van Vieze, Vuile, Vervloekte, Verrotte Jood betekende.4 (Zie afbeelding 1).
In de dagrapporten van de Biltse gemeentepolitie waren het de anti-Duitse sentimenten die gerapporteerd werden. Hierin werd gemeld dat er opschriften tegen Hitler en de nazi’s waren geplaatst en dat er actie was ondernomen om deze zo spoedig mogelijk te verwijderen. Eén tekst op de Nicolaïlaan in Bilthoven in de nacht van 28 op 29 juli ging de politie echter te ver: “Eén Jood en een luis, is de pest in je huis.” Daaronder stond een tekening van “een hoofd van een manspersoon aangebracht, zijnde een uitgesproken jodentype. Mogelijk kan dit ongeoorloofde opschrift van gemeentewege worden verwijderd”.5 (Zie afbeelding 2.)
De overige acties tegen Joden werden niet genoemd. Want, zo vermeldden de nachtrapporten van De Bilt en Bilthoven d.d. 30 op 31 augustus: “Het is aan de leden van de NSB en de W.A. toegestaan om zich tusschen 0.00 en 4.00 uur op straat te bevinden om leuzen aan te plakken”.6 (Zie afbeelding 2.)
Dit benadrukt maar weer eens dat dagboeken van historische waarde zijn en laten zien hoe individuen bepaalde perioden of gebeurtenissen ervoeren.
Afbeelding 2. Nachtrapport De Bilt van 30 op 31 augustus 1941, RHCVV, Gemeentelijk archief De Bilt, dagrapporten gemeentepolitie De Bilt, inventarisnummer 282, 30 en 31 augustus 1941.
1. Historische Kring D’Oude School, De Bilt, oorlogsdagboek van mevrouw Van Bodegraven.
2. Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, ‘V = Victorie want de Duitsche Weermacht wint voor Europa!’: https://geheugen.delpher.nl/en/geheugen/view?identifier=EVDO02%3ANIOD07_0507 (22-04-2020).
3. Historische Kring D’Oude School, oorlogsdagboek van mevrouw Van Bodegraven.
4. Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen, fotocollectie gemeente De Bilt.
5. Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen, Gemeentelijk archief De Bilt, dagrapporten gemeentepolitie De Bilt, inventarisnummer 282, 28 en 29 juli 1941.
6. RHCVV, Gemeentelijk archief De Bilt, dagrapporten gemeentepolitie De Bilt, inventarisnummer 282, 30 en 31 augustus 1941.
