|
| De Kruiskerk na oplevering in 1927, foto van de architect |
De Kruiskerk aan de Piet Heinlaan 3 is al bijna een eeuw een baken in het dorpsgezicht van Amstelhoek. De kerk is ontworpen door architect Bastiaan Willem (B.W.) Plooij op verzoek van de gereformeerde gemeente te Uithoorn. Op 15 april 1926 diende Plooij een schriftelijk verzoek in bij het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Mijdrecht, waaronder Amstelhoek viel, om op de hoek van de Piet Heinlaan met de Kerklaan een kerkgebouw te bouwen. Reeds op 22 april gaf het College de vergunning voor de bouw af.[1]
|
| Briefhoofd correspondentie architect Plooij met de bouwcommissie van de gereformeerde kerk |
Aan de opdracht voor Plooij ging een zoektocht van het kerkbestuur vooraf. Na enkele gesprekken met verschillende architecten, die allen te duur bleken, kwam men uit bij de jonge Amersfoortse architect. Die had op dat moment nog geen kerk gebouwd zoals hij in zijn bewaard gebleven sollicitatiebrief zelf aangaf, maar zijn eersteling mocht er zijn. Daarbij vielen ook de kosten mee, van de circa 40.000 gulden die het kerkbestuur voor de bouw beschikbaar had werden er bijna 29.000 besteed.[2]
|
|
|
De oostgevel op de bouwtekening uit de bouwvergunning
|
De oostgevel op een foto van Plooij uit 1927
|
Plooij staat bekend om zijn ontwerpen van kerkgebouwen in de Amsterdamse Schoolstijl. De Kruiskerk is zijn eerste ontwerp van een kerkgebouw. Aan de buitenkant van het gebouw springen vooral de glas-in-loodramen en de expressionistische kerktoren met uurwerk in Amsterdamse Schoolstijl in het oog. Ook zijn er veel verschillende baksteenverbanden gebruikt in het metselwerk en is gebruikgemaakt van verschillende kleuren steen. De toegangsdeuren zijn voorzien van siersmeedwerk en dakgoten en ramen zijn voorzien van expressionistische details. Het interieur is als een eenheid met de buitenkant van het gebouw ook door Plooij ontworpen.
In de fotocollectie van het RHC Vecht en Venen is een ansichtkaartenboekje aanwezig met daarin foto's die Plooij zelf na voltooiing van de kerk in 1927 gemaakt heeft. Hierbij bevinden zich ook enkele foto's van het interieur waarop goed te zien is hoezeer het interieur in de stijl van de Amsterdamse School is ontworpen. Vooral de kansel, het doopvont, het orgel en details van het gewelf zijn goede voorbeelden van het expressionistische ontwerp.
|
|
Interieur van de Kruiskerk bij oplevering van het gebouw
|
|
| De kansel en het doopvont in de originele staat |
Omdat het interieur eveneens door Plooij is ontworpen, kan de Kruiskerk wel als Gesamtkunstwerk gezien worden. Helaas zijn met een renovatie in de jaren na de Tweede Wereldoorlog aspecten van het originele interieur verloren gegaan. Zo zijn de kansel, een gedeelte van het doopvont en de indeling van de consistorie gewijzigd.[3] Vooral in de kleurstelling van het interieur zijn in latere tijd wijzigingen gebracht, zo waren de banken van de kerk bij de bouw geverfd in een kleurstelling van bruin en blank, met zwarte details. In het archief van de gereformeerde kerk Uithoorn zijn nog de originele schetsontwerpen van Plooij aanwezig waarbij de kleurschakeringen van de kerkbanken aangegeven zijn. Later, waarschijnlijk in de jaren '60, zijn de banken geheel grijs geschilderd. M. Klinkenberg was als timmerman betrokken bij de uitvoering van het interieurontwerp.
|
| Schetsontwerp van de kerkbanken |
In 1997 besloot de gemeenteraad van De Ronde Venen de kerk voor te dragen als Rijksmonument, dit verzoek werd in 2000 ingewilligd. Voor de aanwijzing tot Rijksmonument werden drie redenen van bijzonder belang geacht: de kerk is de eerste die door Plooij is ontworpen en heeft daarmee een belangrijke architectuurhistorische waarde, de Amsterdamse Schoolkenmerken van de kerk dragen aan deze waarde bij, en de kerk heeft een belangrijke rol als baken en herkenningspunt in Amstelhoek.[4]
In 2002 is religieus gebruik van de kerk gestopt. Het gebouw is enkele malen verkocht en in 2018 is sprake geweest van plannen van de huidige eigenaar om er een cultureel centrum van te maken. Schilders, een beeldend kunstenaar, een componist, een theaterdirecteur, een astroloog en zelfs een gediplomeerde valkenier zouden er een plek moeten krijgen.[5] Het is mooi dat het baken in Amstelhoek daarmee publiekelijk toegankelijk blijft.
[1]Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen, archieftoegang 1640 Woonomgeving Mijdrecht, bouwvergunningen, 1876-1988. Vergunning 29 van het jaar 1926. http://www.rhcvechtenvenen.nl/collectie?mivast=386&mizig=210&miadt=386&miaet=1&micode=1640&minr=2841860&miview=inv2. Alle gebruikte afbeeldingen zijn afkomstig uit de collectie van het RHCVV.
[2]RHCVV, archieftoegang 1079 Gereformeerde Kerk te Uithoorn, 1862-2005, inventarisnummer 248. Stukken betreffende de bouw en verkoop van de Kruiskerk.
[3]A. van Hilten, Kruiskerk Amstelhoek 1927-2002. Anderhalve eeuw geschiedenis Gereformeerde Kerk Uithoorn (Uithoorn 2002), 32-34.
[4] Ibidem, 63.
[5]https://rtvrondevenen.nl/artikel/117048576/multicultureel-centrum-in-kerk-amstelhoek, https://witteweekbladderondevenen.nl/lokaal/kunst-en-cultuur-kerk-amstelhoek-456551 (geraadpleegd 9-5-2019).
