Dubbele datum: Oude Stijl en Nieuwe Stijl

Als we een brief of document schrijven dan zetten we daar wel eens een datum op zodat we weten wanneer het gemaakt of verstuurd is. Zo ook op deze brief van een predikant Johannes Hondius uit Maarssen aan notaris Johannes Leijden uit Weesp. Er is alleen iets geks aan de hand, er wordt hier niet één datum maar twee data vermeld! Hoe zit dat? In deze blog legt Studiezaalmedewerkster Iren het je uit.

Op het moment dat deze brief werd geschreven en verstuurd waren er binnen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden twee verschillende kalenders in gebruik; de Juliaanse kalender en de Gregoriaanse kalender.

In 1582 heeft Paus Gregorius XIII een hervorming doorgevoerd op de Juliaanse kalender. Deze kalender liep namelijk, sinds de invoering in 46 voor Christus, inmiddels tien dagen achter op de natuur. De paus besloot dat verschil van tien dagen op te heffen door na donderdag 4 oktober 1582 door te gaan met vrijdag 15 oktober 1582.

In 1582 was echter de Reformatie begonnen en de macht van de paus werd niet overal meer geaccepteerd. In de gebieden met een katholieke leider aan de macht werd deze nieuwe Gregoriaanse kalender vrij snel ingevoerd. In de Protestantse gebieden bleven mensen de oude Juliaanse kalender volgen. Er moest vanaf dat moment dus worden aangegeven welke kalender er was gebruikt als er een datum in een akte of brief werd vermeld. Om dit duidelijk te maken zien we in deze tijd vaak een toevoeging aan de datum waarbij de termen ‘oude stijl’ voor de Juliaanse kalender en ‘nieuwe stijl’ voor de Gregoriaanse kalender veel worden gebruikt. Dit kon voluit worden geschreven of afgekort (O.S. en N.S.), maar soms werden beide data vermeld in de vorm van een soort wiskundige breuk.

De datum opschrijven als breuk is wat ook op deze brief is gedaan door de schrijver. In dit geval zien we boven de streep 19 mei staan, dit is de oude stijl of Juliaanse kalender die in Maarssen nog werd gebruikt. Onder de streep staat de nieuwe stijl of Gregoriaanse kalender die in Weesp op dat moment al werd gebruikt.
In 1700 was het verschil inmiddels opgelopen tot 11 dagen. Waar omrekenen met 10 dagen inmiddels was ingeburgerd werd omrekenen met 11 dagen blijkbaar als te moeilijk ervaren, dus ook in de protestantse gebieden werd overgestapt op de Gregoriaanse kalender. Op 30 april 1701 was Drenthe de laatste provincie in Nederland die ook de Gregoriaanse kalender invoerde. Vanaf dat moment in heel Nederland weer dezelfde kalender gebruikt.

Bron: RHCVV, Toegang GAW028-01: Stad Weesp, 1355-1795 (1890), inv.nr. 162