Het archief van de Stichting Vrienden van de Weesper Synagoge werd in 2016 geschonken aan het Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen, locatie Weesp. De inventarisatie van het archief is in 2020 gereed gekomen, het archief is nu toegankelijk voor onderzoek. De omvang van het archief is 0,24 m. Op enkele inventarisnummers na is het archief openbaar. De inventaris van het archief is op de website van het RHCVV te raadplegen onder de toegangscode GAW155.
De Stichting Vrienden van de Weesper Synagoge werd in 1996 opgericht op initiatief van ds. Dick Pruiksma uit Weesp. Het doel van de groep burgers die in actie kwam, was om de synagoge van Weesp te behouden als gebedshuis. De synagoge was na de oorlog o.a. in gebruik geweest als Arbeidsbureau en dreigde te worden verkocht aan een winkelier. Dankzij het burgerinitiatief is dit gelukkig niet gebeurd. De synagoge werd aangekocht door de zgn. kopersgroep, onder leiding van prof. dr. A. Heertje uit Naarden, voor het bedrag van fl. 550.000,--. Deze kopersgroep richtte de Stichting Weesper Synagoge op, die eigenaar werd van het gebouw. De Stichting Vrienden van de Weesper Synagoge nam de exploitatie ervan voor haar rekening. Mevr. Frida Bodisco-Massink is sinds 1997 voorzitter van deze stichting. Zij heeft in 2016 het archief ervan geschonken aan het regionaal RHCVV.
Geschiedenis van de joodse gemeente en synagoge van Weesp
Rond 1760 werd er door Salomon Abraham Cohen een gebouw aangekocht ten behoeve van een kleine huis-synagoge voor de joodse gemeenschap van Weesp, die toen tien tot twaalf leden omvatte. Dit gebouw stond aan de Middenstraat. In 1774 werd deze eerste sjoel van Weesp in gebruik genomen. In 1809 werd in ons land de eerste officiële volkstelling gehouden, in Weesp woonden toen 104 Hoogduitse joden. De synagoge was in 1831 zo bouwvallig, dat de gemeente het samenkomen van de gemeenschap daarin verbood. Het aantal leden was ook dusdanig toegenomen dat de sjoel te klein geworden was. Enkele jaren later werd een huis met erf plus twee woningen daaraan grenzend, gelegen aan de Nieuwstraat, aangekocht om op die plek een synagoge te bouwen. Op dat moment telde de joodse gemeenschap ca. 130 leden. Om gelden in te zamelen voor de te bouwen synagoge werd een actiecomité in het leven geroepen. Er kwamen financiële bijdragen van rijk, provincie en gemeente Weesp.
In 1840 werd de laatste hand gelegd aan de nieuwe synagoge, met een balkon vanwaar de vrouwen de dienst konden volgen en een ernaast gelegen woonhuis. De synagoge werd op 30 oktober 1840 ingewijd: dit is het gebouw dat nu ook weer als synagoge in gebruik is, het adres is Nieuwstraat 3-5. Het gebouw was een zgn. ringsynagoge, met ook leden uit Muiden, Nederhorst den Berg en Weesperkarspel. De sjoel van Weesp had geen rabbijn, maar een ‘voorzanger’. Voor hem werd in 1878 een woonhuis gebouwd in de Sleutelsteeg.
De bloeiperiode van de joodse gemeenschap in Weesp was in de tweede helft van de 19e eeuw. De joodse gemeente had toen zo’n 180 leden. Achter de synagoge was er een speciaal schooltje, waar de joodse kinderen godsdienstonderricht kregen. Dit schooltje heeft nog lang bestaan, maar in 1913 had het nog maar enkele leerlingen. Vanaf ca. 1885 is het aantal joden op het platteland gedaald, omdat velen naar de grote steden trokken voor werkgelegenheid. Na de eeuwwisseling woonden er nog maar 80 joden in Weesp. Ondanks hun geringe aantal bloeide het joodse verenigingsleven. In 1920 vierde men nog het 80-jarig bestaan van de synagoge. De voorzanger was toen de heer Engelsman. Ook het 90-jarig jubileum werd in Weesp nog gevierd, met voorzanger S. van der Hal.
In 1933 arriveerden in Weesp de eerste joodse vluchtelingen uit Duitsland. In totaal vestigden zich zo’ n vijftien joden blijvend in Weesp.
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog was het aantal joden in Weesp gedaald tot 68. Aan het begin van 1941 werden ze geregistreerd op een lijst: op dat moment gaat het om 32 vrouwen en 36 mannen. Bijna allemaal oefenden ze een zelfstandig beroep uit (o.a. veekoopman, slager, kleermaker, manufacturier, opkoper, vroedvrouw). Maart 1942 kregen de Weesper joden het bevel om hun stad op 29 april te verlaten en zich, in afwachting van hun transport naar Westerbork, in Amsterdam te vestigen. Dit betekende het einde van de joodse gemeenschap van Weesp. Slechts zeven van hen overleefden de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog woonden er nog slechts enkele joden in Weesp, zij gingen over naar de synagoge in Bussum, evenals de opbrengst van de joodse bezittingen.
De synagoge werd in 1949 verkocht aan L. Knol, die er een garagebedrijf in vestigde (tot 1984). In de jaren ’80 werd het pand aangekocht door de gemeente Weesp, gerestaureerd en beschikbaar gesteld als huisvesting aan het Arbeidsbureau te Weesp. In de zijmuur van de synagoge werd een gedenksteen aangebracht. Toen het Arbeidsbureau in 1995 een ander gebouw betrok, dreigde er een kledingwinkel in de synagoge te komen. Om dat te voorkomen kwam er, zoals gezegd, op initiatief van ds. Dick Pruiksma een groepje burgers in actie, die deze synagoge als gebedshuis wilden behouden. Het was één van de laatste nog originele synagogen in ons land. De Stichting Vrienden van de Weesper Synagoge werd opgericht, met ds. Pruiksma als voorzitter. De voormalige synagoge werd aangekocht door de kopersgroep met het doel om er een cultureel centrum van te maken en hiermee de hedendaagse joodse traditie in stand te houden. Die opzet is geslaagd: er werden en worden allerlei activiteiten in de synagoge georganiseerd, zoals concerten, tentoonstellingen, lezingen, een leerhuis, en de jaarlijkse Indië-herdenking.
Sinds 2004 wordt de synagoge ook weer als joods gebedshuis gebruikt, door de Masorti-gemeente uit Almere/Weesp. Deze gemeente behoort tot een stroming die het midden houdt tussen orthodoxe en liberale joden. In een feestelijke bijeenkomst werden in 2005 de Thora-rollen geïnstalleerd.
